- باغ نگارستان در سال ۱۲۲۲ قمری (۱۹۰ سال پیش) به دستور فتح‌علی‌شاه در خارج شهر تهران ساخته شد و دو عمارت عالی به نام‌های «دلگشا» و «تالار قلمدان» داشت.
- در ۱۲۸۲، شمسی، نگارستان به موسسه‌های دولتی اختصاص یافت.
- در ۱۳۰۷ شمسی، در زمان وزارت میرزا یحیی‌خان اعتمادالدوله، به دارالمعلمین عالی تبدیل گردید و با تعمیر و تجدید بنا به دانشسرای‌عالی تغییر یافت و شامل دانشکده‌های ادبیات، علوم و مقدمات پزشکی بود.
- با گسترش شهر به طرف شمال و جمع‌شدن دانشکده در محوطه دانشگاه، این دانشکده‌ها نیز به تدریج، از سال ۱۳۳۵، به دانشگاه تهران منتقل گردید.
- از سال ۱۳۳۵، این ساختمان به «لغت‌نامه دهخدا»، «موسسه جغرافیا»، «موسسه زبان‌های خارجی» و همچنین به کلاس‌های سال عمومی‌دانشکده ادبیات اختصاص یافت.
- در سال ۱۳۳۷ با تاسیس موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی که فوق‌لیسانس علوم اجتماعی نیز وابسته به آن بود، این محل مرکزی برای تدریس و تحقیق و انتشار علوم و مسائل اجتماعی گردید.
- با تاسیس دانشکده علوم اجتماعی در سال ۱۳۵۰ این محل منحصراً در اختیار دانشکده علوم اجتماعی (موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی) درآمد.
- مجسمه فردوسی این دانشکده که با ظرافت و هنرمندی از برنز به وسیله دانشجویان ایرانی مقیم فرانسه(دانشکده هنرهای زیبا) به مناسبت هزاره‌ی فردوسی در سال ۱۳۱۳ ساخته و اهداء و در سال ۱۳۱۵ در باغچه معروف به «گلگشت فردوسی» نصب شد.
- اطاق شورای این دانشکده نزدیک به ربع قرن، محل برگزاری شورای دانشگاه بود.
- بر پیشانی کتابخانه و تالار و ایوان‌های این بنا، شعرهایی از فردوسی، اسدی، سعدی، حافظ و نظامی‌با مضمون‌هایی متناسب هرعمارت، به خط عماد الکتاب (خطاط معروف، که امروز علاقه‌مندان به خوشنویسی، «سرمشقهای» او را به بهای گران می‌خرند) زینت یافته است.
- این مجموعه ده هزار مترمربع مساحت و ۶۴ اطاق دارد.
- خط پروین اعتصامی‌که در سال‌های ۱۳۱۵ و ۱۳۱۶ مدیریت کتابخانه و دانشسرای‌عالی را به عهده داشت زینت‌بخش بسیاری از کتاب‌ها است.
- در زمانی بیش از نیم قرن، هزاران فارغ‌التحصیل رشته‌های علوم، ادبیات و علوم اجتماعی، در این دارالعلم زانوی تلمذ بر زمین زده‌اند، و شخصیت‌های علمی‌و ادبی کشور، که صاحب تالیف و تصنیف فراوانند در این فضای تاریخی به تحصیل و تدریس و تحقیق پرداختند.
- استادان زنده‌نام وزنده‌نام‌هایی چون عباس اقبال، احمد بهمنیار، محمود حسابی، ملک‌الشعرا بهار، علی‌اکبر دهخدا، بدیع‌الزمان فروزانفر، ابراهیم پورداود، رشید یاسمی، عبدالعظیم قریب، غلامحسین صدیقی، عیسی صدیق، محمد حسین فاضل تونی، پرویز خانلری، محمدتقی مدرس رضوی، سیدکاظم عصار، محمد معین، سعید نفیسی، علینقی وزیری، جلال همائی و بسیاری دیگر که خوشبختانه زنده‌اند و در کار تدریس و تحقیق و تالیف، سرمستان این میخانه‌اند و روحانیتی که در فضای مقدس علمی‌و فرهنگی و ادبی دانشگاه‌های، احساس می‌شود، از انفاس مسیحایی امثال این معلمان است.
- در زمانی که پژوهشگران و کاوشگران می‌کوشند که محل درس و بحث عطار نیشابوری و بایزید بسطامی‌را بیابند و احیاء کنند، در شهری که کشتارگاه متروک‌هاش به بنیاد فرهنگی و زندان قصرش به کتابخانه تبدیل می‌شود، بر همگان «واجب» است که اولین دانشگاه آن را حفظ و مرمت کنند و نگذارند به هیچ بهانه‌ای از دست دانشگاه بیرون رود، اینگونه بناها «آثارالباقیه» ملت و امت است.
—————–
این چکیده، از مقاله حسب حال (۲۴ مرداد ۱۳۷۱ روزنامه اطلاعات) و مقاله «حاشیه‌های بر حسب حال» (۲۸ شهریور ۱۳۷۱ روزنامه اطلاعات) گرفته شده است.
۸ آذرماه ۱۳۷۱ محمود روح‌الامینی